pocosztuka.blogspot.com: ANALIZA FORMALNA DZIEŁA SZTUKI.

KOMPOZYCJA

Kompozycja to sposób ułożenia na płaszczyźnie obrazu elementów formalnych, tworzących dzieło tak, by organizowały one pewną całość.

- kształt pola obrazowego / format obrazu (kompozycja zewnętrzna)

- prostokąt / kwadrat / koło / romb

- poziom / pion

- podziały kompozycyjne wprowadzające ograniczenia w obrębie kompozycji i porządkujące ją

Schemat kompozycyjny – stały układ elementów kompozycyjnych charakterystyczny dla danego kierunku, epoki, itp. W zależności od charakteru schematu możemy wyróżnić takie układy kompozycyjne jak:

– kompozycja otwarta / zamknięta
– zwarta / luźna
– dynamiczna / statyczna
– diagonalna (skośna / przekątna) – kompozycja oparta na przewadze skosów z ograniczeniem zaznaczenia kompozycyjnego pionów i poziomów, akcentowana np. kolorem, światłocieniem. Jest jednym z elementów typowych m.in. dla malarstwa barokowego
– horyzontalna – rozbudowanie kompozycji wszerz, wydobycie kierunków poziomych, którym podporządkowane są osie i kierunki pionowe, często z zastosowaniem izokefalizmu – układu przedstawionych postaci z umieszczeniem głów w jednej lini, np. bizantyjskie mozaiki
– wertykalna – rozbudowanie kompozycji w kierunku pionowym, przeciwieństwo kompozycji koryzontalnej
– figura piramidalna – kompozycja oparta na trójkącie / piramidzie, w którym zamknięta jest kompozycjnie główna grupa figur, częsta w malarstwie włoskim dojrzałego renesansu, np. Madonny Rafaela

Przy analizie / opisie kompozycji można również dostrzec i uwzględnić takie jej cechy i składniki jak:

plan

– czy kompozycja jest jednoplanowa / wieloplanowa
– czy plany są wyodrębnione
– czy zastosowano perspektywę linearną / powietrzną
– czy jest to kompozycja strefowa (pasowa) / układ kulisowy

centrum lub dominanta kompozycyjna

– czy posiada wyraźne centrum i co je stanowi
– czy centrum kompozycyjne jest zarazem środkiem geometrycznym czy jest tożsame z centrum treściowym (np. Ostatnia Wieczerza Leodarda da Vinci)
– kompozycja podkreśla / uwydatnia / uwypukla treść i tematykę
– czy kompozycja posiada dominantę i co ją stanowi

horyzont

– wyraźnie zaznaczony / nieokreślony
– obniżony / podwyższony
– równowaga pionów i poziomów

ruch

– dośrodkowy / odśrodkowy
– wielokierunkowy
– napięcia kierunkowe sugerujące

ŚWIATŁOCIEŃ

Światłocień jest to rozłożenie i wzajemne przenikanie się świateł i cieni stosowane w rysunku, malarstwie i grafice w celu wydobycia efektu trójwymiarowości. Rysunek światłocieniowy to taki, w którym uwzględniono jedynie różnice tonalne wynikające z oświetlenia przedmiotu, a nie wzięto pod uwagę różnic walorowych.

– źródło światła – widoczne na obrazie / nieokreślone, padające spoza obrazu
– naturalne / sztuczne (także określone / nieokreślone)
– światło rozproszone (równomiernie rozłożone) / punktowe, kierowane na pewne partie – np. wydobywające motyw dominujący
– najjaśniejszy punkt / najciemniejszy punkt
– wyraziste / mało znaczące (powodujące ostre kontrasty lub nie)
– modelujące formy głęboko (ostro) / modelujące pobieżnie, lekko podkreślając formę
– kierunek padania światła podkreślony formą (np. duktem pędzla, fakturą) / niezależny kierunek
– refleksy świetlne (bliki)
– modelunek światłocieniowy – silny / miękki
– światło nadające głębi / płaszczyznowe

pojęcia

– nokturn (pejzaż malowany porą wieczorną lub o zmierzchu)
– luminizm, ew. maniera tenebrosa (zainteresowanie światłocieniem było szczególnie charakterstyczne dla epoki hellenizmu i epoki baroku, stąd przy obrazach barokowych korzystamy z podobnych pojęć)

KOLORYSTYKA

Kolor czasami zamiennie nazywny barwą to jedna z podstawowych jakości zmysłowych odbieranych przez siatkówkę oka. Kolory dzieli się na trzy podstawowe grupy:

1. chromatyczne (zasadnicze, pochodne)
2. achromatyczne (obojętne)
3. ziemne

W kolorystycznym opisie podajemy:

gama kolorystyczna

– szeroka (barwy chłodne i ciepłe) / wąska (tylko chłodne lub tylko ciepłe), jeśli występuje przewaga którejś z gam kolorystycznych, należy określić, czy przeważają barwy chłodne, czy ciepłe
– barwy dźwięczne / stonowane (delikatne, wysublimowane)
– barwy czyste (tylko podstawowe i pochodne) / złamane (barwami dopełniającymi)

określenie dominanty kolorystycznej (jakie barwy dominują?)

– nazwanie barw (dobrze posługiwać się językiem plastyków lub różnicować przez porównywanie z naturą, np. zieleń wiosenna, chromowa, groszkowa, czerwień malinowa, siena, umbra)

kontrasty

– walorowe / temperaturowe / dopełnieniowe / brak

plany barwne

– czy są zróżnicowane według tradycyjnych reguł perspektywy malarskiej – bliżej ciepłe tony, dalej chłodniejsze, a na trzecim planie najchodniejsze

pojęcia

– kolor lokalny (w świetle i cieniu jest ta sama barwa, która ulega tylko ściemnieniu lub rozjaśnieniu)
– autonomia kolorystyczna światła i cienia (cienie i światła mają własny kolor)
– dywizjonizm (zasada estetyczna polegająca na wprowadzaniu do obrazu barw w czystej postaci, nie mieszanych na palecie, które dopiero w oku widza zlewają się w pożądany ton, np. w obrazach impresjonistów, Paula Signac’a, Seurat’a
– prymat gry barwnej nad czynnikami budowy obrazy

ŚRODKI EKSPRESJI I WYRAZ DZIEŁA

Punkt ten można rozumieć dwojako. Z jednej strony należy napisać, czym obraz przemawia do widza, czyli jakie są podstawowe środki wyrazu artystycznego, no. obrazy Rubensa przemawiają znakomitą kolorystyką, dynamizmem ujęcia, a Van Gogha ostrymi zestawieniami kolorystycznymi, wyrazistym duktem pędzla, bogatą fakturą.

Każde dzieło ma właściwe artyście (a często stylowi i epoce, w której powstało) środki ekspresji. W punkcie tym trzeba właśnie dowieść, jakie cechy identyfikują to dzieło, ale bez podawania nazwy stylu. Wykorzystać można podane poniżej pojęcia, ale uwaga! – tylko te, które charakteryzują to dzieło. Może zaistnieć sytuacja, w której wykorzystuje się do identyfikacji pojęcia wcześniej wykorzystane, np. w przypadku dzieł Caravaggia w rubryce „światłocień” pojawia się informacja, że występują ostre kontrasty światłocieniowe, a w rubryce „środki ekspresji”, że ostre kontrasty światłocieniowe są najważniejszym środkiem wyrazu w dziełach tego artysty

– plama barwna
– linia (kontur)
– światło
– faktura (dukt pędzla)
– studyjny rysunek wypełniony kolorem
– iluzja rzeczywistości / brak
– określona barwa
– prymat koloru nad innymi środkami budowy obrazu
– sposób podkreślenia formu
– idealizm / realizm przedstawienia

Z drugiej strony ekspresja dzieła jest to pewien dramatyzm przedstawienia, oddany za pomocą gestów, mimiki twarzy, dynamicznego układu postaci, itd.

OPIS POSTACI

– jednofiguralna / wielofiguralna
– postaci wyodrębnione / silnie zarysowane / słabo zarysowane
– postaci statyczne / dynamiczne
– ruch jednokierunkowy / wielokierunkowy